Ginące języki. Kompleksowe modele badań i rewitalizacji.
Projekt Ginące języki. Kompleksowe modele badań i rewitalizacji jest realizowany na Uniwersytecie Warszawskim, we współpracy z Instituto de Docencia e Investigación Etnológica de Zacatecas (IDIEZ) w Meksyku oraz Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytetem Pedagogicznym w Krakowie, jak również z udziałem Wired Humanities Project (University of Oregon, Eugene) i Universidad Autonóma de Tlaxcala. Przedmiotem badań są trzy zagrożone języki w dwóch krajach: nahuatl w Meksyku, łemkowski i wilamowski w Polsce.
Głównym celem projektu jest wypracowanie interdyscyplinarnego i kompleksowego modelu badań nad zagrożonymi językami, powiązanego ściśle z teoretycznymi strategiami oraz praktycznymi sposobami ich rewitalizacji. W związku z tym, że w nadchodzących dekadach badane języki mogą ulec głębokim transformacjom oraz częściowej lub całkowitej zagładzie, istotnym zadaniem projektu jest także zgromadzenie, analiza i opracowanie ich dokumentacji lingwistycznej. Dzięki uwzględnieniu tak różnych casusów możliwe będzie stworzenie kompleksowego modelu wraz z wariantami uwzględniającymi specyfikę poszczególnych języków i społeczności. Będzie on przydatny także dla badań i prób rewitalizacji innych zagrożonych języków.
Niniejsza propozycja zakłada ścisłą współpracę badaczy i przedstawicieli lokalnych społeczności w Polsce i za granicą, a w rezultacie przekroczenie istniejących barier dyscyplinarnych, tematycznych i środowiskowych. Badania terenowe będą prowadzone z udziałem użytkowników badanych języków (w szczególności studentów i badaczy, dla których zagrożony język jest pierwszym językiem), co umożliwi pokonanie licznych ograniczeń związanych z tradycyjnym w etnografii modelem “informatora”. Współczesna teoria i praktyka antropologiczna przypisuje „tubylcom” jedynie „wiedzę” (lokalną, tubylczą), a nie „rozumienie” (zewnętrzne, naukowe). Obecnie rośnie świadomość poważnych ograniczeń wyrastającego z kontekstu kolonialnego modelu opartego na instrumentalnym traktowaniu „informatorów“. Opinie i postawy osób posługujących się zagrożonymi językami mają bowiem istotne znaczenie dla studiów nad polskim i światowym dziedzictwem kulturowym oraz dla podejmowania skutecznych działań mających na celu jego ochronę w dobie postępującej globalizacji.
Każdy z badanych języków reprezentuje inny kontekst kulturowy, doświadczenia historyczne oraz relacje wewnątrz- i międzyetniczne. Różnią się także pod względem liczby użytkowników, istniejącej dokumentacji źródłowej, stopnia przebadania oraz problemów społecznych dotykających społeczności, w których przetrwały. Mimo znaczących różnic środowiskowych i kulturowych, członkowie społeczności Łemków, Wilamowian oraz Indian Nahua stoją w obliczu podobnych problemów i wyzwań. Należą to nich zwłaszcza zagrożenie przerwaniem ciągłości językowej oraz drastyczne ograniczenie zakresu posługiwania się językiem. Niniejszy projekt umożliwi uczestnikom wymianę doświadczeń, dyskusję na temat wspólnej problematyki i wypracowanie użytecznych propozycji rewitalizacji.
Ponadto, ważnym elementem prac jest gromadzenie, opracowanie i publikowanie rozległej dokumentacji dotyczącej wszystkich badanych języków. Służy nam ona do tworzenia opracowań słownikowych obejmujących zasoby zarówno tradycyjnej, jak i współczesnej leksyki oraz do przygotowania materiałów dydaktycznych. Szczególny nacisk kładziemy na badanie zmiany językowej (zwłaszcza w kontekście kontaktu z innymi językami) z wykorzystaniem możliwie najstarszych źródeł pisanych. Pozwoli to nam m.in. na wyłonienie zakresu słownictwa, które nie przetrwało do dziś, a które może być ponownie wprowadzone do użycia i wykorzystane w próbach rekonstrukcji niektórych aspektów mowy. Nasze prace prowadzą do istotnego zwiększenia zasobów leksykalnych, dzięki którym języki te będą miały szansę stać się skutecznymi narzędziami komunikacji we współczesnym świecie.
Integralnym elementem projektu jest interaktywny portal internetowy udostępniający bogate zasoby naukowe, archiwalne, literackie i dydaktyczne związane z nahuatl, łemkowskim i wilamowskim. Umożliwia on także użytkownikom tych języków publikowanie swojej twórczości.
Projekt jest finansowany przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki (NPRH).
